“Nếu đập Sơn La vỡ, chiếc xe tăng 4 tấn ở Sơn Tây sẽ bị thổi bay như lá vàng. Sau 30 phút, toàn bộ đồng bằng Bắc Bộ chìm sâu 4-60m, cướp đi sinh mạng 15 triệu người”- phát biểu của ông Nguyễn Văn Khá – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, an ninh Quốc hội năm 2002, khi dự án thủy điện Sơn La được đưa ra Quốc hội.
Có lẽ, phát biểu nghị trường của ông Khá vào thời điểm này hoàn toàn chưa mất đi giá trị cảnh báo, khi sự cố vỡ đập thủy điện Xe-Pian Xe-Namnoy tại Lào đang gây ra thảm họa khủng khiếp còn hơn cả chiến tranh.
Thủy điện Xe-Pian Xe-Namnoy mới tích nước và chưa đến mức max dung lượng hồ chứa, nhưng hậu quả của vụ vỡ đập là hàng trăm người mất tích, 6.600 người khác trắng tay.
Thảm họa vỡ đập thủy điện Xe-Pian Xe-Namnoy ở Lào
Mưa lớn và mưa vượt ngoài mọi dự báo đang là một yếu tố bất thường của thiên nhiên vượt ra ngoài mọi tính toán.
Việt Nam chúng ta hiện có khoảng 7.500 hồ chứa thủy lợi, trong đó có khoảng 560 hồ chứa lớn dung tích lớn.
Đó là tài nguyên, nếu chúng an toàn, nhưng sẽ thực sự trở thành những quả bom tàn phá nếu tình trạng vỡ đập xảy ra.
5 năm trước, trên Báo Lao Động, GS-TS Đào Trọng Tứ từng đưa ra những cảnh báo hết sức nghiêm túc. Rằng “đặc thù của các hồ thuỷ điện miền Trung là không có dung tích phòng lũ”. Rằng: Nguy cơ lũ lụt chỉ là trước mắt, nghiêm trọng hơn là nguy cơ vỡ đập thủy điện liên hoàn với một trong những hệ thống thủy điện bậc thang thì sẽ là thảm hoạ. Và, nguy hiểm nhất: Hàng ngàn công trình thủy điện trên cả nước đều chưa có một kịch bản vỡ đập nào hoàn thiện, trong khi chưa ai và chưa có thuỷ điện nào công bố kịch bản vỡ đập.
Chiều 22/7, hàng trăm hộ dân thôn Nhân Lý (xã Nam Phương Tiến, Chương Mỹ) nằm ngoài đê sông Bùi vẫn bị cô lập giữa bốn bề nước sau một tuần Hà Nội mưa lớn, nước sông dâng cao do thủy điện Hòa Bình mở 4 cửa xả đáy.
Những hộ dân nằm giữa thôn Nhân Lý bị ngập khoảng một mét. Hộ nằm ven cánh đồng ngập khoảng 2-3 mét, nước lên tới mái nhà cấp 4.
Tháng 7 năm ngoái, sau 21 năm, thủy điện Hoà Bình – dung tích 9,45 tỉ m3 – đã phải xả 8/12 cửa xả đáy sau nhiều đợt mưa lớn kéo dài làm nước dâng cao hơn giới hạn cho phép gần 5 mét và đạt mức 117/ mức tối đa cho phép 120m.
— Nếu vỡ đập thủy điện Hòa Bình thì toàn bộ 6 tỉnh đồng bằng Bắc bộ ven sông Hồng sẽ bị cuốn trôi ra biển chỉ trong một ngày. Và Hà Nội sẽ ngập dưới 30 mét nước tính từ chỗ cao nhất của nhà ga Hàng Cỏ.
Thảm họa vỡ đập Xe-Pian Xe-Namnoy nên được hiểu như một lời cảnh báo nghiêm túc nhất về sự bất thường của thiên nhiên, một thứ bất thường ngoài mọi dự đoán, ngoài mọi tính toán, ngoài mọi dự liệu, ngoài mọi kịch bản.
Và Xe-Pian Xe-Namnoy cũng nên được xem là một bài học để chúng ta tính toán lại từ quy hoạch thủy điện cho đến các khả năng, các kịch bản sự cố.
7.500 nhà máy thủy điện, đập dâng, hồ chứa, công trình thủy lợi không phải là nhỏ và không thể chỉ để đưa ra những lời khẳng định mang tính trấn an rằng chúng an toàn.
Lao Động
