Lào rơi vào bẫy nợ khủng của Trung Quốc: Gán tài sản quốc gia trả nợ

• Trung Quốc đã làm gì ở các đặc khu châu Phi?
• Mối nguy hại từ 3 nhà máy điện hạt nhân Trung Quốc sát biên giới Việt Nam
• Các hợp đồng EPC từ Trung Quốc tại Việt Nam: Công nghệ lạc hậu, đội vốn, chậm tiến độ
• Cảnh Sảng nói Mỹ vu cáo Trung Quốc xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế Việt Nam ở Biển Đông
• Trung Quốc phá bỏ Học viện Phật Giáo Tây Tạng lớn nhất thế giới

Vay nợ khủng của Trung Quốc để xây dựng hạ tầng cơ sở, trong đó có tuyến đường sắt cao tốc thiết yếu cho mạng lưới Một Vành Đai Một Con Đường của Trung Quốc, Lào sắp phải nhượng phần lớn quyền kiểm soát hệ thống điện quốc gia của mình cho Bắc Kinh để trả nợ đã đến ngày đáo hạn.

Ưu ái các dự án ‘Vành đai và Con đường’, Lào rơi vào bẫy nợ khủng của Trung Quốc

Bất chấp tác động kinh tế nghiêm trọng của đại dịch Covid-19, Trung Quốc – nơi bùng phát dịch bệnh – vẫn tích cực rót tiền cho các dự án Vành đai và Con đường (BRI).

Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, trong 4 tháng đầu năm, nước này đầu tư trực tiếp 5,23 tỷ USD vào các khu vực phi tài chính ở 53 quốc gia tham gia BRI, tăng 13,4% so với cùng kỳ năm ngoái.

Chủ tich Trung Quốc Tập Cận Bình tiếp Tổng Bí thư Lào Bounnhang Vorachith, tại Bắc Kinh, ngày 16/05/2017 

Một bài viết trên tờ The Straits Times mới đây nhận định “Trung Quốc đang tận dụng những khoảng trống mới được tạo ra sau đại dịch”. Trong số các nước Đông Nam Á, một quốc gia nhỏ bé như Lào đang trở thành một trong những quốc gia nhận viện trợ chính từ Bắc Kinh.

Đổi lại, Lào phải chấp nhận 3 yêu cầu cơ bản của Bắc Kinh, bao gồm: ủng hộ chính sách của Trung Quốc về các vấn đề tại Đài Loan và Tây Tạng; các công ty Trung Quốc được phép khai thác tài nguyên tại Lào, đồng thời xây dựng các tuyến đường xuyên suốt từ Lào đến Thái Lan.

Lào không những chấp nhận những yêu cầu do phía Trung Quốc đặt ra, mà còn “mở đường” để Trung Quốc trở thành nhà đầu tư lớn nhất của nước này. Thực tế, Bắc Kinh đã bơm hàng tỷ USD vào nhiều ngành tại Lào như thủy điện, nông nghiệp, khai thác mỏ và xây dựng trong nhiều năm gần đây, cốt nhằm tạo nền tảng cho chiến lược “con đường tơ lụa” đang được triển khai.

Việc xây dựng tuyến đường sắt Trung Quốc – Lào nằm trong dự án BRI đã được khởi công từ cuối năm 2016, với sự tham gia của 6 nhà thầu Trung Quốc. Dự kiến tuyến đường này sẽ đi vào hoàn thiện vào tháng 12/2021.

Với chiều dài lên tới 414 km, trải dài từ quận cực bắc Boten – giáp biên giới Trung Quốc, sẽ kết thúc tại điểm đến là thủ đô Vientiane. Được biết, tuyến đường sắt trên sẽ tiếp tục được kết nối với Thái Lan đến Malaysia và Singapore như một phần của tuyến đường sắt Pan-Asia chạy theo hướng bắc-nam từ Côn Minh thuộc tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) đến Singapore.

Ngay cả trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát, Trung Quốc đã tối ưu hóa chiến lược nhằm rút ngắn thời gian xây dựng dự án kết nối này.

Tuy nhiên, nhiều nguồn tin địa phương phản ánh rằng, một lượng lớn công nhân Lào đã không được trả lương trong suốt 3-4 tháng cho một dự án sắp sửa hoàn thành do vướng lệnh phong tỏa chống dịch Covid-19.

Trong khi đó, có tới hơn 50% người lao động tại đây đang phải kiêm nhiệm nhiều việc trong cái nắng khắc nghiệt ở các công trường.

Dự án đường sắt cao tốc Trung Quốc – Lào do Trung Quốc làm góp một khoản lớn vào nợ công của Lào

Một dự án quan trọng khác nằm trong kế hoạch BRI mà chính phủ Lào đã “mạo hiểm” chấp nhận là dự án xây dựng con đập lớn thứ 7 trên sông Mekong. Đề xuất hoàn thành dự án Sanakham đã được chính phủ Lào đệ trình tới Ủy ban sông Mekong (MRC) vào ngày 9/9/2019.

Tuy nhiên, đề xuất này đã vấp phải sự phản ứng dữ dội vì lo ngại việc xây dựng con đập sẽ gây ra cản trở lớn cho dòng chảy của dòng sông Mekong – một động mạch quan trọng ở Đông Nam Á vốn đã bị tắc nghẽn trong nhiều năm nay.

Cùng lúc đó, nhiều ý kiến cho rằng con đập sẽ đe dọa dòng chảy của con sông, trầm tích, nghề cá và có thể làm phức tạp thêm tình trạng lũ lụt, hạn hán ở khu vực hạ lưu, vốn là kế sinh nhai của hơn 60 triệu người dân dọc theo con sông này. Do đó, một số nhà môi trường đã kêu gọi chính phủ Lào không tiến hành xây dựng một con đập “phá hoại” khác trên sông Mê Kông. “Đập Sanakham thực sự không nên được xây dựng.”

Mặc cho những ý kiến phản đối trên, Bắc Kinh đã tiếp tục đẩy mạnh dự án.

Theo MRC, nhà máy thủy điện Sanakham có kinh phí khoảng hơn 2 tỷ USD, được xây dựng bởi công ty thủy điện Datang Sanakham, một công ty con của Công ty sản xuất điện quốc tế Datang (Trung Quốc).

Trước đó, Trung Quốc đã rót không ít tiền cho các dự án thủy điện của Lào trên sông Mekong. Bắc Kinh cũng từng xây dựng 11 đập thủy điện ở thượng nguồn sông Mekong, đoạn chảy qua lãnh thổ Trung Quốc.

Vấn đề nợ công càng trở nên nan giải cho quốc gia nhỏ bé này khi tính đến năm 2019, thống kê từ Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Lào cho biết nợ công đã tăng lên hơn 60% GDP – ở mức mà các nhà kinh tế nhận định là “quá cao và nguy hiểm”.

Trong những năm gần đây, Lào đã trải qua thâm hụt ngân sách liên miên, dẫn đến việc tích lũy nợ công khá lớn và gia tăng căng thẳng cho nguồn ngân sách.

Đặc biệt hơn, sáng kiến “Vành đai và Con đường của Trung Quốc” vốn đã liên tục đối mặt với nhiều tranh cãi, bao gồm cả nghi vấn gieo rắc “bẫy nợ” cho các nước nghèo và cáo buộc Trung Quốc dùng nó để mở rộng ảnh hưởng địa chính trị.

Trước đó, tờ Nikkei Asian Review từng đặt câu hỏi về các dự án “đầu tư mới” của Trung Quốc tại quốc gia chỉ 7 triệu dân này, bày tỏ lo ngại về việc Lào sẽ sớm rơi vào bẫy nợ chồng chất của Trung Quốc.

Nikkei Asian Review: Lào đang rơi vào bẫy nợ của Trung Quốc

Mặc dù Trung Quốc luôn lên tiếng bác bỏ các thông tin và quan điểm cho rằng, thông qua dự án Vành đai và Con đường, Trung Quốc đã giành quyền kiểm soát cơ sở hạ tầng và khiến nhiều nước nghèo rơi vào bẫy nợ. Tuy nhiên, mới đây, truyền thông Nhật Bản đăng bài cho rằng Lào cũng đã trở thành một trong những quốc gia rơi vào bẫy nợ của Trung Quốc ngày càng sâu hơn và nợ tích lũy đã vượt quá 60% nền kinh tế của đất nước.

Theo bài viết của Nikkei Asian Review, Lào với dân số chỉ 7 triệu người hy vọng các công ty Trung Quốc có thể đầu tư các đặc khu kinh tế và mở cửa các cơ sở hạ tầng như đập thủy điện và đường sắt cho các công ty Trung Quốc nhận xây dựng. Tuy nhiên, các nhà quan sát đã đặt câu hỏi về các dự án này, thậm chí lo ngại rằng nợ của Lào đã chồng chất như núi.

Nikkei Asian Review nêu ví dụ: Đặc khu kinh tế Boten ở phía bắc Lào, liền kề với tỉnh Vân Nam của Trung Quốc. Đầu tháng 12 này, các quan chức nước Lào đã ký một thỏa thuận phát triển với các quan chức Trung Quốc cho Trung Quốc thuê đặc khu này trong 90 năm. Các công ty Trung Quốc vào đầu tư xây dựng các cơ sở như khách sạn, trung tâm giải trí, nhà hàng và trung tâm mua sắm để thu hút khách du lịch Trung Quốc.

Để thành lập thêm các đặc khu kinh tế như Boten, Lào hiện đã phê duyệt 14 trong số 40 đặc khu kinh tế đã quy hoạch với hy vọng chấn hưng nền kinh tế của đất nước. Trong mấy năm qua, tốc độ tăng trưởng trung bình tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Lào là 6%.

Trong số các đặc khu kinh tế này, đặc khu kinh tế ở Champasak, phía nam của Lào, được cho là lớn nhất. Nó chiếm diện tích 10.000 ha và được đầu tư 10 tỷ USD, bao gồm hơn 30 khách sạn 5 sao và các cơ sở giải trí. Mục đích chủ yếu của nó là thu hút khách du lịch Trung Quốc đến khu vực có nhiều danh lam thắng cảnh này.

“Land Watch Thai”, một tổ chức phi chính phủ Thái Lan chuyên giám sát các đặc khu kinh tế ở Đông Nam Á, cho biết: cho đến nay, đã có 160 công ty Trung Quốc đã đầu tư hơn 15 tỷ USD vào Lào. Tổng diện tích của 14 đặc khu kinh tế này là 29.238 ha, cũng là nhiều nhất trong số tất cả các quốc gia trong lưu vực sông Mê Kông.

Tuy nhiên, một số chuyên gia phát triển hoài nghi về mô hình phát triển này ở Lào.

Ông Shalmali Guttal, giám đốc điều hành của Focus on the Global South, một nhóm chuyên gia tư vấn của Thái Lan, nói với Nikkei Asian Review rằng trên thực tế, Lào vẫn là một nền kinh tế nông thôn và không có sự đầu tư phát triển công nghệ và nguồn nhân lực để dân chúng có cơ hội việc làm tốt trong các đặc khu kinh tế này.

Shalmali Guttal cho rằng, các đặc khu kinh tế có thể là một phần của kế hoạch công nghiệp hóa, nhưng các đặc khu kinh tế của Lào đã không thúc đẩy sự phát triển của ngành sản xuất. Thay vào đó, đất đai đang được sử dụng để phát triển khai thác các bất động sản, như khách sạn và sòng bạc.

Tuy nhiên, những dự án đầu tư này chắc chắn không tránh khỏi khiến Lào, một quốc gia phát triển thấp, phải gánh một khoản nợ lớn như vậy. Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) hồi tháng 8 đã cảnh báo rủi ro nợ của Lào đang tiếp tục gia tăng.

Theo Nikkei Asian Review, trước khi kết thúc năm 2017, Lào có khoản nợ nước ngoài là 13,6 tỷ USD, trong khi GDP của nước này chưa tới 20 tỷ USD.

Về lĩnh vực nợ công của Lào, theo Ifeng, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Lào Somdy Douangdy hồi đầu năm nay nói, chính phủ Lào sẽ giảm hoặc loại bỏ thâm hụt ngân sách trên quy mô lớn vào năm 2020. Trong những năm gần đây, Lào đã trải qua thâm hụt ngân sách trong thời gian dài, dẫn đến việc tích lũy nợ công khá lớn và ngân sách căng thẳng.

Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Lào cho biết nợ công đã tăng lên hơn 60% GDP – các nhà kinh tế cho rằng mức này là quá cao và nhiều rủi ro.

Ông Somdy Douangdy cho biết các tổ chức tài chính quốc tế đã cảnh báo Lào phải giảm thiểu thâm hụt ngân sách, nếu không, họ có thể cắt giảm hỗ trợ tài chính. “Ngân hàng Thế giới và các nhà cung cấp quỹ quốc tế đã tỏ ý, nếu chúng tôi không giảm thâm hụt, họ sẽ không hỗ trợ tài chính cho các dự án được đề xuất (kế hoạch phát triển kinh tế xã hội)”.

Trong những năm gần đây, những nỗ lực của chính phủ Lào nhằm giảm thâm hụt đã phần nào hiệu quả. Tỷ lệ thâm hụt ngân sách giảm từ 5,3% trong năm 2017 xuống 4,72% vào năm 2018 và tiếp tục giảm xuống còn 4,28% vào năm 2019. Mức thâm hụt dự kiến sẽ giảm nhẹ từ 7.196 tỷ kip trong năm 2018 xuống còn 7.088 tỷ kip trong năm 2019, nhưng số tiền này vẫn còn cao.

Minh Anh

• Diễn biến vi phạm của Trung Quốc tại Bãi Tư Chính và lô 06-01 qua góc nhìn Luật quốc tế
• Tham vọng kiểm soát sông Mekong của Bắc Kinh dẫn đến thảm họa trong khu vực