Ông Ba Sổ không ngờ có một ngày mình trở thành người nổi tiếng nhất cồn Tân Bắc, nổi tiếng theo một cách đau đớn.
Ông hoàn toàn chẳng thể ngờ nổi, ở tuổi ngoài 80, sau gần một thế kỷ canh tác, sinh sống trên cồn Tân Bắc (cồn Dơi) thuộc ấp Tân Bắc, xã Tân Phú, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre, 2 vợ chồng già phải tay trắng ra đi. Bởi vì hầu như toàn bộ gia sản, đất đai của họ đều đã bị cuốn trôi sạch sành sanh xuống dưới lòng sông Tiền.
Ông Ba Sổ tên trong giấy tờ là Dương Văn Sổ, chỉ là một ông lão nông dân bình thường, lương thiện; nhưng mấy năm nay, chỉ vừa bước chân vào cồn Tân Bắc hỏi ông Ba Sổ thì hầu như ai cũng à lên: “Là ông già mất hết đất đó hả?”
Ghe hút cát lậu đông đúc không thua chợ nổi Cái Răng
Cách đây chục năm, nhà ông khá lắm, vườn cây trái rợp kín bảy công đất. Nhưng từ hồi bị nạn “cát tặc” tới giờ, vườn và đất lần lần sụp xuống sông sạch sẽ. Ông bà chỉ còn một thẻo mỏng dánh vài mét kẹp giữa bờ bao trong và lòng sông.
Trên cái thẻo đất đó, hai vợ chồng già đã phải dời nhà vô tới ba lần, cuối cùng đành chịu ở lại trong ngôi nhà tạm bợ nhỏ xíu. Bên này một bộ ngựa gỗ, trên mắc cái võng cũ mèm đong đưa là nơi ông ngủ. Bên kia, chiếc giường gỗ chân quỳ đóng theo kiểu xưa, một đầu giường đóng kèm cả chiếc tủ khá lớn, dấu vết còn sót lại của một thời rủng rỉnh ăn nên làm ra. Những chiếc chân quỳ kiểu cách giờ đứng chơ chỏng, tương phản đến đáng thương trên nền đất đen đủi, lam nham.
Ngay sau tấm nilon này là bờ bao, cũng là đường đi của người dân dọc cồn. Thêm ba bước chân là vô tới nhà. Bà Ba Sổ đêm nào cũng thắp nhang cầu xin đất đừng lở nữa để hai vợ chồng già còn chỗ sống. Photo: RFA
Do đội cát tặc hút cát khổng lồ hoành hành ngày đêm trên sông Tiền, cồn bị lở dữ dội. Tiền bạc từ hoa lợi vườn tược của vợ chồng ông Ba phải đắp hết vào việc gia cố chân bờ bao. Một chỉ vàng lúc đó giá chỉ 400-500 ngàn đồng, ông Ba sang tận Đồng Tâm (Tiền Giang) mua tổng cộng tới 25 triệu tiền đá tảng, đổ xuống chân bờ bao để kè bờ. Nhưng bó tay, lở vẫn dữ dội!
Không chỉ hút cát giữa lòng sông, đội quân hút cát mò vào tận mép cồn, ngang nhiên neo ghe vô những gốc bần lớn mọc cách bờ bao có vài mét rồi cứ thế hút tận lực.
“Ghe với xà lan cát hàng trăm chiếc, đậu đen sông, đông đúc không khác gì chợ nổi Cái Răng”-anh Trần Hoàng Quân kể – “Tới nỗi có cả xuồng bơi ra bán cháo vịt, cháo gà, cà phê sữa đá cho bọn người trên ghe hút cát, đủ hết”.
Chỉ chục năm, cát tặc hút bứt cái cồn
Từ ba năm nay, anh Quân giữ chức tổ phó tổ “Nhân dân tự quản chống tội phạm khai thác cát sông trái phép” số 2 ấp Tân Bắc. Anh lấy vợ là dân cồn này. Siêng năng, chịu khó, hai vợ chồng lần lần tạo lập cơ nghiệp gồm hơn 3 mẫu vườn trong cồn và một vựa trái cây ngoài lộ lớn, chỉ cách vài cây số.
Trên chiếc cồn nổi Tân Bắc dài theo sông Tiền này, người dân tuyệt đại đa số sống bằng nghề làm vườn, từ cả trăm năm nay. Đất cồn rất màu mỡ, trồng cây gì cũng tươi tốt.
Giống như hầu hết người dân mé trên cồn, toàn bộ đất vườn của anh Quân đều nằm cặp sông Cái (nhánh sông Tiền Giang chảy qua vùng này – bên kia là sông Hàm Luông). Hưởng no nê dòng nước ngọt vô tận và phù sa bồi đắp mỗi năm cùng mưa thuận gió hòa, đất vườn mang lại huê lợi dồi dào cho người nông dân chăm chỉ. Một công (1.000 m2) sầu riêng, nếu trúng mùa có thể thu trên 200 triệu. Trừ hết tiền công thuê người làm, phân bón, thuốc trừ sâu… khoảng 20-30 triệu, ít nhất chủ vườn bỏ túi được 150 triệu đồng/năm. Nhà nào tự làm, không thuê nhân công thì còn lời nhiều hơn.
Bởi vậy, khi những khu vườn đã cho cây trái hàng chục năm nay bắt đầu theo nhau lở ùm ùm xuống sông, đe dọa trực tiếp đến kế sinh nhai, anh Quân cũng như tất cả dân cồn xắn tay vào cuộc chiến đấu ngoan cường chống lại lũ cát tặc hung dữ.
Người dân cồn Tân Bắc kể, trước đây nhiều năm, mé bờ bên Bến Tre được phù sa bồi đắp rất mạnh. Đất vườn của dân còn kéo dài 30m -50m ra mặt sông hiện tại, rồi mới đến bờ bao cũ. Ngoài bờ là bãi lục bình dày. Tiếp đó là bãi bồi kéo dài từ mỏm Hàm Luông xuống gần như suốt dọc cồn, rộng vài chục mét. Bần, ô rô, cóc kèn, mái dầm, dứa dại,… mọc dày đặc “bịt bùng tới nỗi tàu Mỹ bắn từ ngoài sông vô cũng không lọt qua được” – ông Sáu Đen kể. Ngày ngày người dân vẫn lội ra đó bắt rùa, rắn, cua đinh.
Vậy mà chỉ chục năm, tụi cát tặc hút bứt cái cồn. Bứt luôn cái đê bao ngoài. Nhà nước phải lăn đê vô trong. Một lần lăn là một lần dân mất đất. Cái đê này lăn ba lần rồi. Cô hỏi mí (mép) cồn ngày xưa hả? Đứng trên này chỉ đâu có tới. Phải bơi xuồng ra mới chỉ tới lận – ông Ba Sổ lệu đệu đi ra sát mí sông, giơ tay chỉ.
Mới tháng 3 mà nắng gay gắt như lửa. Trong nắng quái, mặt sông Tiền càng mênh mang. Ở vài khúc sông, những thân dừa khoảng 20 năm ngã ngang ngoài mặt nước tít xa vẫn còn đánh dấu nơi đó từng là đất, là vườn.
Suốt dọc từ mỏm Hàm Luông dài dọc cồn, những ngôi nhà tan nát như thế này
Kéo dài từ mỏm Hàm Luông đến cuối cồn Dơi, một cảnh tượng chung đáng sợ: những ngôi nhà đổ sập, bốn bức tường gạch đỏ hay sơn xanh vỡ nát nằm thoi loi giữa nước sâu. Những cánh cửa vẫn đóng chặt nhưng không còn được che chở cho mái ấm nào nữa. Gần mỏm Hàm Luông, bờ bao bê tông vỡ chìm xuống sông hàng mảng lớn. Ao nuôi cá của hộ nào đó đã bị bể. Những nhà kho lớn của các công ty nuôi cá giờ gần như nằm ngay mép nước.
Người dân làm đủ cách để giữ chân bờ bao: xây gạch, xây bê tông, đóng cừ tràm, cừ bằng thân dừa ngang ra sông để làm yếu dòng chảy, tấn hàng ngàn bao cát, nuôi lục bình, trồng bần,… Vô ích!
Phía nhà ông Sáu Lai, hàng mít trên bờ bao vẫn đeo bầy trái nặng trĩu nhưng một nửa bộ rễ phơi trọn ra ngoài vì bị bóc sạch lớp đất. Chỉ vài tuần lễ nữa thôi, với sóng đánh ngày đêm vào bờ, đất thịt mềm không còn bất cứ thứ gì che chắn, tất cả những hàng mít, hàng dừa sống sót này cũng sẽ nối tiếp nhau ngã trôi xuống sông hết.
Không ai dám đoán được ngày nào những đợt sóng của dòng sông sẽ thản nhiên cuốn trôi nốt lớp đất đai, vườn tược, nhà cửa hiếm hoi còn sót lại.
Bể bờ bao thì dân trong cồn chết hết
Ông Hai Nhỏ, hàng xóm ông Ba Sổ kể: mới cách đây mấy năm, tính từ bờ bao vô, vườn ông Ba Sổ có một liếp dừa, một liếp nhãn long, một liếp nhãn quế, tiếp đến một liếp dừa nữa mới vô thấu nhà. Mỗi liếp chừng 6m bề ngang, kéo dài hết 150 m chiều rộng đất. Giờ mất sạch. Lòng sông khúc này đã ăn sâu vào tới hơn 20 m.
Dòng nước cứ gặm lem lém chân đê. Chỉ cách ba tuần, chúng tôi quay lại cồn, những bựng đất còn nguyên cỏ cao tới bụng người đã tuột xuống lòng sông. Mặt đê bao chỉ còn một lối nhỏ xíu, dân phải dắt xe đạp qua chứ không dám chạy xe.
Ngôi nhà của ông Ba đã lùi hết đất. Không còn chỗ, bàn thờ thiên phải dựng ngay sát bờ bao, ngay dưới lối chân người đi, xe chạy. Sợ bụi đất xổ xuống bàn thờ, ông bà căng tấm nilon cũ che lại. Nhưng dù hai ông bà chủ già cố gắng giữ sạch sẽ và tươm tất nhất có thể, dù những bông hoa đỏ thắm mang tên “Hạnh phúc” vẫn luôn cắm đầy chiếc bình nhỏ trên bàn thờ, vẫn không giấu nổi sự rệu rã đến đáng thương của quang cảnh.
Trụi lủi, không còn bãi bồi hay vườn tược che chắn, bây giờ khi nước lớn, tầm mắt từ ngoài sông có thể xồng xộc phóng thẳng đến tận bàn thờ tổ tiên, đến tận giường ngủ. Đêm xuống, ngọn đèn vàng mờ mờ dưới cái chái nhà thấp trĩu không mang cho người ta sự yên lòng như vẫn thường thấy, mà chỉ càng trĩu nặng thêm nỗi bất lực và cô độc.
Từ nhà ông Ba, bờ cồn sạt lở nặng nhất kéo dài xuống cả ngàn mét. Vì từ mé này, cồn Tân Bắc hơi cong ngang ra mặt sông. Người dân giải thích do quá nhiều cát đáy sông bị hút mất, tạo thành những lòng chảo sâu bên dưới nên đất phải từ chỗ cao hơn trụt xuống bù lại, khiến bờ bao cồn không còn chân đứng nữa. Địa hình lòng sông biến dạng quá lớn cũng khiến dòng chảy thay đổi. Mùa nước đổ, dòng nước xói thẳng vào phần đất cồn cong ra này.
“Đêm nằm nghe đất lở ùm ùm xuống sông. Dân cồn này không dám ăn, không dám ngủ” – chị Năm Dánh nói.
Hết đất, tuổi già sức yếu, không còn vốn liếng, hai vợ chồng ông Ba Sổ sống qua ngày bằng việc trồng chuối trên gần một công đất còn lại.
Tổng cộng có đến 13 hộ dân bị mất đất nặng nề: ông Ba Sổ mất khoảng 6 công; anh Sáu Đen, ông Tư Dần, ông Năm Dánh, bà Hai Bé, anh Út Nhỏ, ông Sáu Lai, ông Năm Lai,… mỗi người đều mất từ 1 tới hơn 3 công… Đất cồn này màu mỡ hơn nhiều chỗ khác. Mỗi công đất mới trồng chôm chôm, giá khoảng 300-400 triệu đồng. Vườn sầu riêng đắt hơn nhiều, tới 500-600 triệu/công. Còn vườn ở mé sát lộ, không bị sạt lở có giá tới cả 1,3 – 1,4 tỷ /công.
“Nhưng mấy năm nay hổng ai hỏi mua nữa”- ông Chín kể. Ông có vườn ở mé trong của cồn, không bị sạt lở.
“Nhưng mà bể bờ bao thì ở sâu như tui cũng chết, dân trong cồn chết hết, cây trái chết hết”- ông Chín nói thêm.
Những miền đất thịt ngã xuống sông
Đêm 10/3/2019, vừa phờ phạc trở về sau một ngày trời giang nắng lặn lội hết trong vườn lại ra sông, có một anh thanh niên lượn sát chiếc xe máy tới bên anh đạo diễn của chúng tôi, nói em chờ anh chị ở đây lâu lắm rồi. Rồi em dúi vào một chiếc phong bì mỏng.
Chúng tôi không biết phải làm gì. Mười mấy năm qua, đã có hàng ngàn bài báo điều tra, phóng sự, phỏng vấn, phân tích đủ kiểu về vấn nạn khai thác cát lậu theo kiểu tận diệt, cộng với việc ngăn dòng thủy điện trên sông Mê Kông đã khiến mỗi năm thêm 500 ha đất của người dân đồng bằng sông Cửu Long mất hút xuống sông.
Từ đầu năm đến nay, các lực lượng chức năng của tỉnh Bến Tre đã phát hiện, bắt giữ hơn 650 phương tiện khai thác cát trái phép, tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm trước; xử phạt gần 5,5 tỷ đồng.
Nhưng, số tiền phạt trên chỉ là hạt cát so với lợi nhuận khổng lồ mà lũ cát tặc thu được. Mỗi đêm, chúng hút khoảng 3-5 chuyến, một xà lan thu lời cả trăm triệu đồng. Lợi nhuận choáng óc như thế, chỉ bằng vài biện pháp xua đuổi, tự quản của người dân làm sao có thể chấm dứt?
Ngoài ra, về an ninh, không thể tiếp tục để người dân mạo hiểm trực diện với những bọn cát tặc liều lĩnh, hung tợn, cố tình vi phạm pháp luật.
Mười mấy năm nay, hàng trăm ngàn ha đất thịt màu mỡ của đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đã bị cuốn trôi xuống đáy sông theo đà hút cát lậu hoành hành ngang nhiên.
Đất thịt có nghĩa là đất trồng trọt tốt. Nhưng ở một nghĩa khác, nó chính là máu thịt của nhiều đời người nối nhau vun bồi nên vườn tược xanh tươi, làm nên danh tiếng miệt vườn Nam Bộ.
Vấn nạn sạt lở do cát tặc đang gây ra các hệ lụy xã hội và kinh tế nghiêm trọng cho ĐBSCL khi người dân miệt vườn trắng tay không còn đất canh tác và sinh sống.
RFA
